Çocuk Gelişiminde Psikolojik Yaklaşımlar

Bireyleri birbirlerinden ayıran, bireye özgü ve tutarlı olan davranış özellikleri, bireylerin kişiliklerini oluşturmaktadır. Bireylerin kişiliğini, kim olduklarını belirleyen etkenlerin neler olduğu konusunda sosyal, bilişsel ve ahlaki alanlarda çok fazla sayıda çalışma yapılmıştır.
Piaget, düşünmenin nasıl gerçekleştiği konusuna cevap ararken, bütün çocukların aynı yollardan geçerek dünyayı keşfedip, benzer hatalar yapıp, benzer çözümler bulduklarını savunmuştur. Piaget, çocuklarda dil ve düşünce gelişimini 4 basamakta incelemiştir:
1.Duyusal-motor dönemi (0-2 Yaş)
2.İşlem öncesi dönem (2-7 yaş)
3.Somut işlemler dönemi (7-11/12 yaş)
4.Soyut işlemler dönemi (11/12 yaş ve üzeri)

1.Duyusal-motor evre (0-2 Yaş) : bu evrede bebekler, duyuları ve motor becerileriyle dünyayı anlamlandırmaya çalışırlarken basit sembolleri kullanırlar. 7. aydan itibaren nesnenin kalıcılığını kazanırlar. Bu kazanım hafıza gelişiminin bir göstergesidir.
2.İşlem öncesi dönem (2-7 yaş) : Çocuklar 2 yaşından itibaren düşünmek ve iletişim kurabilmek için sembolleri daha etkin kullanırlar. Benmerkezci bir tavır içinde olurlar. Dil becerileri gelişir ve objeleri sınıflandırabilirler. Çocuklar bu dönemde doğaüstü düşüncelere sahip olabilirler ve cansız nesnelere canlılık özellikleri yükleyebilirler.
3.Somut işlemler dönemi (7-11/12 yaş) : Bu dönemde çocuklar benmerkezcilikten uzaklaşır. Nesneleri birden fazla boyutlara göre sınıflandırabilir (şekil, renk, vb.) Nesnenin korunumu özelliğini kazanırlar. İlk kez bu dönemde madde, uzunluk, alan, sayı, hacim ve ağırlık korunumlarını kazanırlar.
4.Soyut işlemler dönemi (11/12 yaş ve üzeri) : Çocuklar bu dönemde düşüncelerini organize edip, hipotez kurabilirler.

Piaget'e göre, çocuklar ile yetişkin bireylerin zihinler birbirinden farklılıklar gösterirler. Çocuklar, dünyayı anlamaya çalışırlarken şemalar kullanıp, bu şemalara göre genelleme yaparlar. Benzeşme varsa, yeni bilgiler bu şemaların içine yerleştirilir. Benzeşme yoksa ise mevcut bulunan şema yeni bilgiler doğrultusunda değişime uğrar. Son evrede ise benzeşme ve yenilemeden sonra denge kurulur.
Freud'un psikoseksüel gelişim dönemine göre, bebeklik ve çocukluk dönemlerinde geçirilen yaşantı kişilik gelişiminde oldukça etkilidir. Freud'a göre, özellikle hayatın ilk 5 yılı kişilik özelliklerinin gelişmesinin temelini oluşturmaktadır. 6. yaşta ise çocukta bir durgunluk, dinginlik olur. Ergenlikte kişisel dinamikler tekrar canlanırken, yetişkinlikte tekrar durulur. Freud'un psikoseksüel gelişim dönemi şöyledir:
1.Oral Dönem ( 0-2 ) yaş
2.Anal Dönem ( 2-3 ) yaş
3.Fallik Dönem ( 3-6 ) yaş
4.Latent Dönem ( 6-12 ) yaş
5.Genital Dönem ( 12-+) yaş

1.Oral Dönem ( 0-2 ) yaş: Bu dönemde, bebekteki haz kaynağı ağız ve ağız bölgesidir ( ağız, dil, dudak, diş, vb.) emme, çiğneme, ısırma gibi eylemler, bebeğin asıl haz kaynağıdır. Bu yüzden bebeğin besin almasının sınırlandırılıp engellenmesi ya da aşırı olması onun bu döneme bağlı sürekli kalmasına yol açar. Bu da bazı olumsuz kişilik özelliklerinin oluşmasına neden olur. Bu yüzden, annenin bebeğini beslenmesindeki tutumu çok önemlidir.
2.Anal Dönem ( 2-3 ) yaş : Bu dönemde çocukların haz merkezi anüstür ve tuvaletle ilgili eylemlere ilgi duyulur. Bu dönemde anne ve babaların çocuklardaki tuvalet eğilimine karşı olan yaklaşımları önemlidir. Çocuklardan tuvalet alışkanlığı kazanmalarını beklerler. Fakat bu dönemde, anne babaların olumsuz tutumlar bu dönemin sapmasına, çocukların olumsuz kişilik özellikleri kazanmalarına neden olur.
3.Fallik Dönem ( 3-6 ) yaş : Bu dönemde, bebekteki haz kaynağı onların cinsel organlarıdır. Çocukların ilgisi cinsel organlarına kayar, farklı cinsiyetlerin anatomilerindeki farklılık dikkatlerini çeker. Çocuklar karşı cinsiyetteki ebeveynlerine karşı bilinçsiz bir ilgi, cinsel yakınlık duyarlar. Bu dönemde çocukların cinsel kimlikleri gelişir, kendi cinsiyetlerine özgü olan toplumsal kuralları, sorumlulukları anlamaya başlarlar.

4.Latent Dönem ( 6-12 ) yaş : Bu dönemde çocukların cinsel ilgisi gizli tutulur, bu yüzden çocuklar bu konulardan haz almazlar. İlgi ve eğilimleri daha çok sosyal becerilere karşıdır. Kendileri ile aynı cinsiyetteki arkadaşlarına yakınlaşırlar.
5.Genital Dönem ( 12-+) yaş : Bu dönem, ergenlikten itibaren başlar ve ondan sonraki yıllarda da devam eder. Bu dönemde cinsel haz tekrar başlar, cinselliğe yönelim artar. Karşı cinse ilgi artar, onlarla yakın ilişkiler kurarlar.
Erikson çocuklarda kişilik gelişimini psikososyal açıdan ele almıştır. Erikson'a göre kişilik, doğuştan itibaren yaşamın sonuna kadar gelişir ve değişir. Bu yüzden de her evrenin uygun olarak tamamlanması gerektiğini savunur. Erikson'un psikososyal gelişim dönemi şöyledir:
1.Temel güvene karşı güvensizlik ( 0-1 yaş)
2.Özerkliğe karşı korku ve utanç ( 1-3 yaş)
3.Girişimciliğe karşı suçluluk ( 3-7 yaş)
4.Başarıya karşı aşağılık / Çalışkanlığa karşı yetersizlik duygusu ( 7- 11 yaş)
5.Kimlik kazanmaya karşı kimlik kargaşası / Kimlik bunalımı / Rol karmaşası ( 11-17-20 yaş)
6.Yakınlığa karşı yalnızlık / uzaklık ( 20-40 yaş )
7.Üretkenliğe karşı durgunluk ( 40-65 yaş)
8.Benlik bütünlüğe karşı umutsuzluk ( 65 yaş ve üstü)

Konumuz çocuk gelişimindeki psikolojik yaklaşımlar olduğu için, ben ilk beşine değineceğim.
1.Temel güvene karşı güvensizlik ( 0-1 yaş): Bu dönemde bebeklerin ilk olarak güven duygusunun kazanılması gerekmektedir. Bebek bu duyguyu temel ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanamamasına göre kazanır. Eğer anne bebeğini korur, yeterli sevgiyi verir ve beslerse bebekte bu duygu gelişir.
2.Özerkliğe karşı korku ve utanç ( 1-3 yaş): Bu dönemde gerçekleşen oyun dönemi ile birlikte çocuk anneye uzaklaşır. Çevreyi tanımaya ve çevreye uyum sağlamaya başlar. Çocuk bu dönemde özerklikten zevk alır hale gelir. Kendi kendine yemek yemek, giyinmek ister. Aşırı koruyucu, aşırı ceza veren ailelerin çocukları utangaç, çekingen, saldırgan tavırlar sergileyebilirler.
3.Girişimciliğe karşı suçluluk ( 3-7 yaş): Bu dönemde çocuk sorular sorarak çevreyi anlamaya çalışır. Çocukların sorularını yanıtsız bırakmak, kızıp azarlamak, küçümsemek onların girişimci yönlerini engeller.
4.Başarıya karşı aşağılık / Çalışkanlığa karşı yetersizlik duygusu ( 7- 11 yaş): Bu dönemde okula başlayan çocuğun amacı artık başarılı olmak, takdir edilmek, üretmektir. Çocuk başarılı oldukça başarısı ve motivasyonu daha da artacaktır. Başarısızlık ya da başarısının takdir edilmediği durumlarda ise çocukların aşağılık yetersizlik duygusu gelişecektir.
5.Kimlik kazanmaya karşı kimlik kargaşası / Kimlik bunalımı / Rol karmaşası ( 11-17-20 yaş): Bu dönemde gençler kendisine "ben kimim?" sorusunu sorar. Toplumda yer edinmek amacını taşımaktadırlar. Güvendikleri kişiyi rol model olarak alırlar. Olumlu yönde benlik gelişimi en önemli amaçtır.