Çocuklar İçin Oyuncak Seçimi ve Önemi

Çoğu anne babalar için çocuğunun oyun oynaması gereksiz, eğlenmesi önemsiz ve boşuna yapılan eylemlerdir. Oysa psikolojik açıdan düşünüldüğü zaman bu, hiç de doğru değildir. Büyükler için eğlenmek ve oyun oynamak bir ihtiyaçtır. Çünkü oyun oynayarak, işimiz dışında bir şeyler yaparak, tatil yaparak kendimizi yeniler ve yaşamımızı sürdürmeye yarayan bir hareket, bir uyum elde ederiz. Gezmeye gidilmeyen, tatile çıkılmayan bir dünyanın nasıl yavan olacağını kestirmek zor değildir. Oyun ve eğlence büyükler için çalışma dilimlerini dengeleyen bir unsurdur. Çocuklar, özellikle ufak yaştaki çocuklar içinse, oyunun başka bir anlamı ve işlevi vardır.

Ufak çocuklar oyun aracılığıyla çevrelerini, dünyaya tanırlar. Bu bakımdan oyun çocuklar için bir iş demektir. Büyükler eğlenmek istedikleri zaman, günlük işlerinin dışında şeyler yapar. Örneğin yüzer, top oynar, kayakla kayar, sinemaya ve tiyatroya gider, resim yapar, müzik çalarlar. Çocuklar büyüklerin eğlencelerini, oyunlarını değil, onların çalışmalarını taklit ederler.

Çocukların oyunları ev işi yapmak, yemek pişirmek, araba onarmak, doktorluk, pilotluk gibi büyüklerin çalışma dallarıdır. Oyun çocuğun dünya hakkındaki bilgisini geliştiren başlıca araçtır. Bu yaştaki çocuğu oyundan veya yeterli oyun araçlarından yoksun bırakmak onun öğrenim kaynağını kurutmaktır. Anne babalarının çoğunun aklına oyuncak deyince bir oyuncakçıdan alacakları şeyler gelir. Genel anlamı ile oyuncak kavramını, çocuğunuzun oynamaktan hoşlandığı herhangi bir şey olarak tanımlayabiliriz. Bu anlamda mutfaktaki tencereler, tavalar, eski karton kutular, eski mektuplar da oyuncaktır. Çocuğun fiziksel gelişimi için gerekli oyuncaklar onun koşmasına, atlamasına, kendini yukarı çekmesine, tırmanmasına, zıplamasına yardım edecek araçlardır. Evinizin bahçesi varsa ve bahçeye çocuğunuz için bir oyuncak almayı düşünüyorsanız, tavsiye edilecek başlıca oyun aracı kemer biçiminde madeni merdivenlerin birbirine geçmesiyle oluşan bir yarım yuvarlaktır. Bunlar sağlam oldukları için çok sayıda çocuğun asılmasına, oynamasına, tırmanmasına da uygundur. Ve bu araç kadar hiçbir şey çocuğunuzun fiziksel gelişimine katkıda bulunamaz. Ayrıca bu merdivenlerin üzerine eski bir kilim ya da branda benzeri şeyler örterek, çocuklar bunu çadır, kale, saray ve oyunlarına uygun düşen yer olarak da kullanacaklardır. Bahçe oyuncakları arasında vazgeçilemeyecek olan bir başkası da, kum havuzudur. Kum havuzu çocuğunuzun kumda şekiller çizerek, kalıplar çıkararak, evler kurarak düş gücünü geliştirmeye yardım ederken, bir yandan da kurşun askerleri, otomobil ve kamyonları gibi oyuncakları için de uygun bir oyun alanı niteliğindedir. Plastik oyuncaklar dışarıda bırakılabilir. Ama madeni kamyonlar, trenler içeri alınmalıdır. Yoksa paslanırlar. 1-1,5 yaşlarındaki çocuğunuzun oyun bitince bunları kendiliğinden içeri taşımasını beklemeyiniz. Bu tür sorumluluklar için daha çok küçüktür. Kum havuzu dışında çocuğun ilgisini en çok çeken oyunlardan biri, çamurla oynamaktır. Anneler çocuğun pislenmemesi için genellikle kaçınırlarsa da yapılacak en doğru iş çocuğun eline sağlam bir kaşık, saplı bir kova, kürek, ufak boy plastik tırmık ve benzeri bahçe araçları verip, onu çamurla oynamaya salıvermektir. Annelerin hoşuna gitmediği halde, çocukların bayıldığı bir başka şey de suyla oynamaktır. Sıcak havalarda çocuğun suyla oynaması, etrafın kirlenmesi, çocuğun ıslanıp çamura bulanması yönünden sizi rahatsız ediyorsa bu oyuna izin vermeyin. Çünkü sizin tedirginliğiniz çocuğa da aktarılacak ve ters tepkiler doğuracaktır. Büyük içi boş kutular da hem bahçede, hem evde oynamak için elverişlidir. Bahçe için alçak bir kaydırak da yaptırabilirsiniz. Ancak salıncak tehlikelidir. Ayrıca çocuk sizin gelip onu sallamanızı isteyecektir. Bu çağdaki çocuklar için bahçe oyun araçları tırmanabileceği ve diğer sabit araçlar olmalıdır. Evinizde çocuğun oynamasına uygun bahçe veya bu bahçeyi oyun alanı haline getirecek koşullar yoksa çocuğunuzu sık sık çocuk parklarına götürün. Ne var ki bu parklarda çok dikkatli olmanız gerekecektir. Çünkü çocuk parkları giderek geliştirilmekle beraber, ufak çocuklar için tehlikeli olan salıncak, atlıkarınca gibi araçlara çocuk parklarında yer verilmektedir. Ev içindeki oyuncaklara gelince; yine çocuğunuzun üzerine tırmanabileceği, inip çıkabileceği türden oyuncakları tavsiye edebiliriz. Bu yaştaki çocukların en önemli oyuncaklarından biri de kumaştan yapılmış bebekler veya peluş oyuncaklardır. Bazı anne ve babalar kız çocuklarından ziyade erkek çocuklarının bebek ve oyuncaklarla oynamasının yanlış olduğunu düşünürler. Bu çok yanlıştır. Çünkü yürüme çağındaki erkekler bu tür oyuncaklarla oynayarak şefkat, sevecenlik, koruma duygularını geliştirirler. Üstelik günlük yaşamı canlandırdıkları oyunlarda, bu oyuncaklardan yararlanırlar.

Çocuğun oyuncaklarını nereye koyacağınız da bir sorundur. Oyuncakları sakın bir çekmeceye ya da dolaba kaldırmayın. Böylesi anneler için daha tertipli olsa da, zamanla bir yığın ıvır zıvırın biriktiği birer süprüntü yuvası olmaktan kurtulamazlar. Bunun için çocuğun oyuncaklarını onun yetişebileceği bir rafa koymak daha uygundur. Bu çağdaki çocuklar için ses çıkaran, müzikli oyuncaklar daha çok yararlıdır. Bu tür oyuncakları dışarıdan hazır alabileceğiniz gibi evdeki kullanılmayan tencere, teneke ya da kutulardan da yapabilirsiniz. Çocuğunuzun kendi işletebileceği türde basit ve kırılmasının sorun olmayacağı kadar ucuz bir pikap alırsanız, çocuğunuzun en yararlı oyuncaklarından birini daha sağlamış olursunuz. Çocuğun bu pikapta çaldığı plakların bozulmaması için de fazla önem göstermeyin. Fakat onu müziğe alıştıracak iyi plakları, masal ve hikaye plaklarını kendi pikabınızda çalarak çocuğa dinletmelisiniz. Kitaplar da bu çağda önemli rol oynar. Unutmayın ki bu dönemde olan çocuğun kitap kavramıyla sizin kitap kavramınız arasında fark vardır. Eski modeller, eski kataloglar, dergiler, çeşitli prospektüsler çocuğunuz için pekâlâ birer kitaptır. Ona vereceğiniz bu tür kitapların öncelikle resimli ve renkli olmasına özen gösterin. Artık ona kitap okumaya da başlayabilirsiniz. Basit masallar, tekerlemeler bu yaştaki çocukların ilgisini çeker. Kendisinin bakabileceği ve yırtamayacağı kumaş veya karton masal kitapları da alabilirsiniz. Bütün bu oyuncakları sağlarken bir yandan da çocuğunuzun konuşmasını geliştirecek biçimde onunla konuşmayı, ona eşyanın, çeşitli varlıkların, cisimlerin adlarını öğretmeyi de ihmal etmeyin. Çocuk her an bir şeyler öğrendiğine ve evde oynarken de bu öğrenme işlemi sürdüğüne göre, onun oyundan öğrenecekleri ne tür oyuncakları olduğuna, ona ne gibi oyun araçları sağladığınıza, çocukla birlikte oynamayı bilip bilmemenize ve çocuğa kendi başına oynamayı öğretmenize bağlıdır. Anne babalar genellikle oyunun öğrenilmesi gereken bir şey olduğunu düşünmez, çocukların kendi kendisine oynamasını beklerler. Oysa bu tarz şeyler çocuğun öğrenmesi gereken şeylerdir. Her şeyden önce çocuğa nasıl oyuncak almanız gerektiğini öğrenmelisiniz. Anne babalar, oyuncaklara kucak dolusu para dökerler. Bu para çoğunlukla boşa gider.

Çünkü oyuncakların çoğu biçimsiz ve anlamsızdır. Çocuk psikolojisi ve eğitimi konusunda bilgisi olmayan kişiler tarafından yapılmıştır. Gerçekten yaratıcı oyuncak yapanlar, işin ticari yönünde çeşitli engellerle karşılaşmaktadırlar. Güzel, yararlı, yaratıcı yanı olan oyuncakların maliyeti yüksek olmakta, bu da satış oranını düşürmektedir. Oyuncak iyi ve yararlı olabilir. Bu kez de anne baba hangi yaştaki çocuğa hangi oyuncağı almak gerektiğini, çocuğun hangi gelişme sürecinde nelerle oynayacağını bilmedikleri için yanlışa düşerler. İyi Oyuncak Nedir? İyi oyuncak, her şeyden önce tehlikesiz oyuncak demektir. Keskin kenarlı, sivri uçla olmayan, zehirli boyalarla boyanmamış, kolayca kırılacak malzemeden yapılmamış, çocuğun boğazına kaçabilecek ufaklıkta olmayan oyuncak iyi oyuncaktır. Bu tür oyuncakların çocuğa faydadan ziyade zarar sağlayacağı unutulmamalıdır. İkincisi, iyi oyuncak dayanıklı oyuncaktır. Kuşkusuz oyuncağın dayanıklılığı oynayan çocuğun tavrına bağlıdır. Ama temelde plastik ve teneke gibi oyuncaklar, daha sert madenden veya tahtadan yapılmış oyuncaklara oranla daha dayanıksızdır. İyi bir oyuncağın birkaç yıl ömürlü olması gerekir. Üçüncüsü, oyunun %90’ı çocuk tarafından yürütülüyor, %10’u oyuncakla sağlanıyorsa, bu oyuncak iyi demektir. Tam tersi bir durumun söz konusu olduğu oyuncak ise iyi değildir. Örneğin pilli bir bebek, pille yürüyen bir hayvan, pille işleyen tren gibi oyuncaklarda oyunun %90’ını oyuncak yerine getirir. Çocuğa sadece oyuncağı işleten düğmeye basmak kalır. Bir de oyuncağı bozup içini açmak, ki bu tür oyuncaklarda çocuğun atacağı ikinci adım hep bu olur. Oysa çeşitli biçimlere sokulabilecek tahta küplerle oynayan çocuk, oyunun %90’ını kendi sürdürür. Bu tür oyuncaklar çocuğun kendine güvenini ve yaratıcılığını geliştirirler.

Çocuğa ne kadar az, oyuncağa ne kadar çok iş düşerse çocuğun yaratıcılığı, zekasının kıvraklığı o oranda geri kalacaktır. Dördüncüsü, iyi oyuncak eğlendirici oyuncaktır. Oyuncak eğitici olabilir, ama aynı zamanda eğlendirici değilse iyi oyuncak sayılmaz. Pilli oyuncaklar ilk anda çok zevk verir. Çocuk düğmeye basıp oyuncağı yürüttüğü zaman çok haz alır. Ama bu oyuncakla birkaç saat oynamayınca işin eğlenceli yanı kalmaz, tekdüzelik başlar. Beşincisi, iyi oyuncak çocuğun yaşına ve gelişme dönemine uygun olan oyuncaktır. Çocukların hangi dönemde ne tür oyuncaklarla oynamaları gerektiği iyice öğrenilmelidir. Ancak çocuğun kendine özgü nitelikleri de aklınızdan çıkarmamanız gereken bir konudur. Okul öncesi çağdaki çocuklara oyuncak seçerken dikkat etmeniz gereken hususlardan biri de, çocuğun ufaklığı oranında büyük oyuncak almaktır. Bu yaştaki çocukların büyük çocukların oyuncaklarından daha büyük boyda oyuncaklarla; daha büyük boyda fırça ve kalemlerle oynamaları doğru olur. Bazı kişiler iyi oyuncak diye nitelendirilen oyuncak pahalı olduğu için almaktan kaçınırlar. Bu durumda şöyle düşünmelisiniz. Çocuğunuza alacağınız plastik oyuncak size ucuz gelecektir. Ama çocuk bunu yarım saat içinde kıracaktır. Böyle kısa sürede kırılan, bozulan oyuncaklara verdiğiniz parayı toplarsanız pahalı ama dayanıklı, yararlı bir oyuncak alabileceğinizi göz ardı etmeyin. Anne babaların çocukları için aldığı oyuncakların çoğu doğum günü ya da yılbaşı içindir. Bir an için tarafsız olarak düşünürseniz, bu gibi zamanlarda çocuklarımızı oyuncağa boğduğunuzu siz de kabul edersiniz. Size kimse bu alışkanlığınızdan vazgeçin, demiyor. Ama aldığınız oyuncakların hiç olmazsa yarısını saklayın ve doğum gününden ya da yılbaşından ikişer, üçer ay sonra verin çocuğunuza. Bu zamanlarda akraba ve dostlarınızın da ona oyuncak hediye edeceklerini unutmayın. Çocuğa arada sırada tek bir oyuncak verirseniz, onunla oynamak bir anlam kazanacak ve oyuncak da gerektiği gibi değerlendirilmiş olacaktır. Bütün oyuncaklar bir yana, çocuğunuz için en önemli oyuncak, en sevdiği, oynamaktan en çok hoşlandığı, kanlı canlı oyuncak sizsiniz. Ona yüzlerce pırıl pırıl, renk renk oyuncaklar alsanız da onunla birlikte geçireceğiniz, onunla oynayacağınız dakikaların mutluluğunu veremezsiniz. Çocuğunuz için ikinci önemli oyuncak da televizyondur. Bütün gereksiz programlarına rağmen, televizyon çocuklar için en iyi eğitici araçlardan biridir. Televizyon programını sevmeseniz bile, çocuğa televizyon izlemenin büyük yanlış olduğu izlenimini vermeyin. Ona iyi programları seçmesini öğretin.