0-3 Yaş Arası Çocuk Gelişimi Basamakları

Bebeğin büyümesi ve yeni şeyler öğrenmesi, her anne baba için hoş bir deneyimdir. Önce yuvarlanır, sonra oturur, emekler ve yürümeye başlar. Bütün bunlardan sonra, konuşma kabiliyeti gerçekleşir. Hareketlerini yavaşça denetlemeye ve vücudunu istediği gibi kullanmaya başlar. Çocuk gelişiminde oluşan basamaklar vardır. Vücut hareketleri, el becerisi, işitme, görme ve konuşma, sosyal davranış ve oyun oynama, bu basamakları oluşturur. Tüm bebekler aynı hızda büyümez, edindikleri beceriler, bütün bebeklerde aynı zamana denk düşmez. Ancak, gelişim aşamalarının birbirini takip etmesi, hep aynı şekilde gerçekleşir.
Bir aylık bebeğin başı, bir yana dönük, sürt üstü yatması şeklinde olur. Oturur konumda tutulduğunda, başı öne düşer, sırtı tam bir eğri şeklini alır. Sert zemin üstünde ayağa dikildiğinde, ayaklarını yere sıkıca bastırır, vücudunu dikleştirmeye çalışır, istemsiz adım atma hareketi gerçekleştirir. Bu da, yeni doğan bebekteki reflekslerden biridir. Bunlar, bebeğin vücut hareketlerini oluşturmaktadır. Yeni doğan bebeğin, elleri yumuludur, ancak avucu açıkken, değdirilen herhangi bir objeyi kavrama yetisine sahiptir. Bu da, bir aylık bebekteki el becerisidir. Yüksek sesler onu ürkütebilir ve buna bağlı olarak ağlamasına sebep olabilir. Bunun sonucunda da sıçrama refleksi gösterir. Yoğun gelen bir ışık, dikkatini hemen çeker, başını ve gözünü, ışığın geldiği yöne çevirmesine neden olur. 15-20 cm uzaklıktan, yavaş yavaş sallandırılan objeler dikkatini çeker ve gözleri ile onları izler. Bu davranış, işitme, görme ve konuşma yetisidir. Ağlayan bebeği, yatırılan yerden kucağa alınca ve onunla iletişim kurmaya çalışınca, ağlaması durur ve gözleri ile konuşan kişiyi izlemeye başlar. Bu da sosyal davranış ve oyun oynama yetisidir.

Üç aylık bebek, boynunu bükmeden sırt üstü yatar. Enerji dolu bir halde, tekmeler savurur. Oturur konuma getirildiğinde başını birkaç saniye dik tutmayı başarabilmektedir. Yüzüstü yatırıldığında başını ve omzunu istediği kadar kaldırabilir. Sert zeminde ayağa dikilirse, dizlerini büker. Bu hareketler, bebeğin vücut hareketlerini kapsamaktadır. Bu dönemde, kendi ellerinin hareketlerini izler ve yumruklarını açıp kapar. Bu hareketlenme onun için çok eğlenceli, hatta başarı unsurudur. Çıngırağı eline verildiğinde, birkaç saniye tutabilir. Üç aylık bebeğin duyuları çok dikkatlidir. Yeni yüzler ilgisini çeker, keşfetme merakı ile başını çevirir. Başının üstündeki bir obje, vücut hizasına indirildikçe, o objeye bakarken gözbebekleri birbirine yakınlaşır. Bu dönemde, annesiyle özel bir ilişi içerisinde olan bebek, onun sesini duyduğu zaman gülümser ve başını ona çevirir. Banyo ve beslenme hazırlıklarını tanır ve seslerle, gülücüklerle, coşku belirtisi ile tepkisini gösterir. Okşandığında, gıdıklandığında, konuşulduğunda sevecen bir tavır göstererek hoşnutluğunu ortaya koyar.

Altı aylık bebek, sırtüstü yatarken başını kaldırır. Destekle oturabilir ve eli tutulduğunda kendini yukarı çekebilir. Öne ve arkaya yuvarlanabilir. Yüzüstü yatırıldığında başını ve göğüsünü kaldırıp ilgili gözlerle etrafa bakabilir. Oyuncak gibi ilgisini çeken objeleri tutabilmek için ellerini uzatır. Genelde, iki elini birden uzatarak bu işlemi gerçekleştirmeye çalışır. Tutmayı başardığında, gülücüklerle mutluluğunu ifade eder. Çıngırağı onun için eğlencedir, bu yüzden, istediği zaman kendi sallar ve gözleri ile takip eder. Bu dönemde, anne ve baba son derece dikkatli olması gerekir, çünkü, bebek her ürünü ağzına götürebilmektedir. Hece halinde sesler çıkartarak şarkı söyleyebilir ve kendi kendine konuşabilir. Kızdığında çığlık veya ağlama ile tepki verebilir. Annesinin sesindeki değişik tonlamaları fark etmeye başlar. Oynarken kahkahalar atar, kıkırdar, tiz sesler çıkartır. Annesi yanındayken, yabancı insanlara cana yakı davranır, ancak annesi yanında değilse, etrafındaki insanlardan irkilebilir ve utangaç bir tavır sergiler. Elinden oyuncağını düşürdüğü zaman, alması gerektiğini unutur ve ilgisini başka yöne çevirir.

Dokuz aylık bebek, kendi başına yerde 10-15 dk. oturabilir. Yuvarlanarak ya da emekleyerek yer değiştirebilir. Destekle ayağa kalkabilir ama kendi başına yere çökme yetisi henüz gelişmemiştir. Ayağa kaldırıldığına, adımlar atabilir. Merak olgusu daha da gelişmiş bebek, elindeki nesneyi diğer eline aktararak inceler ve anlamaya çalışır. Küçük boyuttaki nesneleri, tek eliyle uzanarak tutmaya çalışır. Yemek yedirilirken kaşığı tutabilir. Bu dönem, bebeğin en çok ilgi görmek ve dikkat çekmek istediği zamandır. Bu yüzden bağırır, bekler ve sonra yine bağırır. Bebek arabasından ya da masadan düşen oyuncağı eğilerek arar. Görüş açısı olan oyuncakları bulabilir. Tanıdığı yetişkinlere sarılıp, kendini yabancılardan saklayabilir. Bu davranış, onun korunmak istediğini göstermektedir.

On iki aylık bebek, desteksiz oturabilir ve hızla emekleyebilir. Tutunarak ayağa kalkabilir. Küçük adımlar atarak nesneler etrafında dolaşmaya başlayabilir. Eli tutulduğunda ise, tam olarak yürüyebilmektedir. Birkaç dakika kendi başına ayakta durabilir. Küçük nesneleri baş ve işaret parmaklarıyla tutup alabilir. İlgisini çeken nesneleri parmağıyla işaret ederek, etrafındakilere gösterebilir. Kaşığını tutar ama genelde kullanamaz ve biraz yardımla bardaktan su içebilir duruma gelir. Kendi adının ne olduğunu kavrar ve ismi söylendiğinde, başını, sesin geldiği yere yönlendirir. Yüksek sesle, yorulmadan sürekli agu sesi çıkartır. Bazı sözcükleri tanımaya başlar ve verilen küçük komutları gerçekleştirmeye çalışır. Tanıdığı kişiler, onun için güven kaynağıdır, bu yüzden onları görünce sevinç gösterisi yapar. Giydirilirken, yardımcı olur. Oyuncaklarını bilerek yere atar ve bunun görüntüsünü izler. Bu durumlarda, ailenin ona kızmaması ve bu eylemi gösterdikten kısa bi zaman sonra, ilgisini başka yöne çekerek dağınıklık önlenebilir. El sallayanlar ve el çırpanlar dikkatini çeker, o da aynı tepkiyi onlara gösterir.

On beş aylık bebek, ayaklarını birbirinden ayrık biçimde dengesizce yürümeye başlar. Ayakta duran bebek, oturmak istediği zaman poposunun üstüne ya da elleri üstüne çökererek oturur. Emekleyerek merdiven çıkmaya başlar ve yerde duran bir objeyi alabilmek için eğilebilir. Bu dönemde, bebeğin el becerisi hızlı bir şekilde gelişme gösterir. Nasıl yapılacağı gösterildikten sonra, iki nesneyi, üst üste koyabilmektedir. Mum boyalar ile karalamalar yapar. Kaşığını ağızına götürüp dili ile yiyeceğe dokunur, ancak yemesi gerektiğini henüz algılayamaz. Uzatılan bardağı alabilir ve aynı şekilde geri verebilir. 6 kelimelik anlaşılır sözcük sarf etmeye başlar. Yalın komutları anlar ve uygular. Kitaptaki resimler ilgisini çeker ve bunu göstermek için sayfaya sertce vurur. Giydirilirken daha da bilinçli bir hal alır ve yardım etmeye çalışır. Büyük tekerlekli oyuncakları, sert zeminde sürebilmeye başlar ve bundan çok büyük keyif alır. Bebek, bu dönemde hassaslaşır ve kolaylıkla üzülebilir, anne şefkatine herzamankinden daha çok ihtiyacı vardır.

On sekiz aylık bebek, artık güzelce yürümeye başlar. Koşma yetisi henüz tam gelişmemiştir. Tutukluk gösterebilir, önüne çıkan engellerin etrafında, nasıl dolaşacağını kestiremez. Yürürken büyük nesneleri elinde tutabilir ve elinden tutulduğunda merdiven çıkabilir. Küçük nesneleri yerden baş ve işaret parmaklarıyla alır. Ellerinden birini daha çok kullanmaya başlar. Tercih ettiği eli ile kalem tutup bir şeyler çizmeye başlar. Nasıl yapılacağı gösterildikten sonra üç nesneyi üst üste koyabilir. Kendi kendine, etraftaki insanların anlayamadığı konuşmalar yapabilir, böyle bir durumda, ailenin endişe duymaması gerekir. Anlaşılır sözcüklerin kullanım sayısı 20'ye ulaşır. Konuşmadan çok, söylenileni anlama yetisine sahiptir. Şarkılar söyler ve tekerlemelere katılmaya çalışır. Resimli kitaplar ilgisini çok çeker ve gördüğü resimleri hafızasına kaydeder. Bu resimleri, etrafta gördüğü zaman, tanıdığını ifade eden sözcükler kurar. Patiklerini, çoraplarını ve başlığını çıkarabilir. Bu yaşa gelen bebek, oyuncaklarını ağzına almaktan vazgeçer. Kendi başına oynamayı sever ancak yetişkinlerin yanında oyun oynamak, onun için ayrı bir zevktir. Duygusal açıdan annesine olan bağlılığı halen çok fazladır.

İki yaşındaki çocuk, güvenle koşmaya ve geri geri yürüyebilmeye başlar. Tekerli oyuncakları çekebilir ve evdeki eşyalara tırmanmaya başlar. Merdivenleri, iki ayağı üstünde zıplayarak, inip çıkabilir. Küçük topları fırlatabilir. En az altı nesneyi üst üste koymayı başarır. Düzensiz yuvarlaklar çizebilir ve dik çizgiler çekmeye çalışır. Tanıdığı insanları, fotoğrafta seçebilmeye başlar. Hangi elini daha çok kullanacağı ortaya çıkar. Kitap sayfalarını teker teker çevirebilir. 50 civarında anlaşılır sözcük söylemeye başlar. İki ya da daha çok sözcükler kullanarak yalın cümleler kurar. Sürekli “Bu ne?” sorusunu sorar. Bu dönemde, ailenin sabırlı olması ve sorulan sorulara sıkılmadan cevap vermesi gerekir. Bebek, bu dönemde de annesinin yanından ayrılmaz, annesinin her yaptığını yapmaya çalışır. Kendine düş ürünü oyuncak veya kişiler belirler ve onlarla oyun oynar. Kızdığı zaman dikkatini başka yöne çevirip bu hissinin geçmesini sağlamak kolaydır.

İki bucuk yaşındaki çocuk, yalın düzenekli eşyalara tırmanabilir. Büyük toplara ayağı ile vurabilir. Üç tekerlekli bisiklette gidon çevirebilir ama pedal kullanamaz. En az sekiz nesneyi üst üste koyabilme yetisi kazanır. Sekiz tane küpü yan yana getirerek, kendine tren yaratabilir. Nasıl yapılacağı gösterildikten sonra yatay çizgiler ve yuvarlaklar çizebilir. Kaşıkla kolay bir şekilde yemek yiyebilir, aynı zamanda çatal da kullanmaya başlayabilir. 200'den fazla sözcük kullanır. Adını ve soyadını bilir. “Ben, bana, sen” adıllarını kullanmaya başlar ve “Nerede, ne” sorularıyla başlayan sınırsız sayıda soru sorar. Gösterilen fotoğrafta kendini tanır. Kızdığında, ani tepkiler verir ve tepinme halinde olur. Bu dönemde, kızgın bir tavır aldığında, dikkatini dağıtmak zordur. Paylaşma duygusu pek gelişmemiştir.

Üç yaşındaki çocuk, merdiven çıkarken, adımlarını tek tek atar, ama iki ayağı üzerinde zıplayarak iner. Üç tekerlekli bisiklete binmeye başlar. Parmak uçlarında yürüyebilir ve tek ayağı üzerinde durabilir. Oturduğunda, bacaklarını üst üste koyabilir. Yemek yerken, çatalını ve kaşığını düzgünce kullanabilir. Ellerini, yardım almadan, kendi başına yıkayabilir. İç çamaşırını indirip kaldırabilir. En az dokuz nesneyi üst üste çizebilir ve gözetim altında makas kullanmaya başlayabilir. Baş ve buna benzer kolay olguları çizebilmeye başlar. Adını, soyadını, cinsiyetini ve bazen yaşını da söyleyebilmektedir. Basit konuşmaları uzatabilir ve deneyimlerinden sürekli söz edebilir. Böyle bir durumda da, yetişkinlerin, her defasında ilk defa duyuyormuş gibi yapıp, çocuğun heyecanına ortak olması gerekmektedir. Anlatılan hikayeleri merakla ve zevkle dinler. En sevdiklerinin sürekli anlatılmasını ister. 2-3 ana rengi ayırt edebilir konuma gelir. Tepinme krizleri azalmıştır. Sevgisini gösterir ve aynı sevgiyi de karşıdan bekler. Yetişkinlere yardım etmekten hoşlanır ve yaşıtları ile oyun oynamaya başlar. Sırasını beklemeyi öğrenir. Eğer kendinden küçük kardeşi varsa ona sevgi gösterir.
0-3 yaş arası, çocuğun gelişiminde, önemli basamaklar oluşturur. Hayatının ileri dönemlerinde yaşayacaklarının temeli, bu dönemde atılır. Bebek, yavaş yavaş, vücut hareketleri, el becerileri, işitme-görme ve konuşma, sosyal davranış ve oyun oynama yetisi kazanır ve kendini geliştirir. Gelişim basamaklarının sırası değişmezken, her basamağın gerçekleşme süresi, bebekten bebeğe değişkenlik gösterebilmektedir.